“Səttar Bəhlulzadə auditoriyada mənə dərs deməsə də, əsl həyat dərsi verib, o, mənim ustadımdır”

“...kiçik bir ölkədə həddən artıq çox rəssam, yaxud özünü rəssam hesab edən insan var. Hesab edirəm ki, bizim sənət bir az ucuzlaşıb”

Yaradıcılığının əsas mövzusunu Azərbaycan və xalqın milli adət-ənənələri təşkil edən rəssam, mədəniyyət və incəsənətimizi dünyada tanıdır. Almaniyanın Koblents şəhərində yaşayan həmyerlimiz rəssamlıq sənətindən həm də təbliğat vasitəsi kimi istifadə edir. Onun əsərləri BMT, Avropa Şurası, NATO, Vatikanda təşkil olunan tədbirlərdə nümayiş edilir.

- Əvvəla, təşəkkür edirəm ki, vaxt tapıb mənim görüşümə gəlmisiniz. Mənim övladım olmadığına görə, qazancımın böyük bir hissəsini gözəl sənət nümunələrinə sərf edirəm və onlardan ibarət kolleksiya toplayıram. Biz xanımımla özümüzü gözəliklə əhatə etməyi xoşlayırıq. Dediyiniz kimi, xoşbəxtlikdən dünyanın bir çox ölkəsinə səfər etmişik. Avropa ilə yanaşı, Misir, Mərakeş, İordaniya kimi zəngin və çoxəsrlik mədəniyyətə malik ölkələrdə olmuşuk. Ümumiyyətlə, mən bir fırça ustası kimi Azərbaycan mədəniyyəti günlərinin keçirilmədiyi ölkələrdə vətənimi təmsil etməyə üstünlük verirəm. Misal üçün, sonuncu “Şərq gözəlləri” adlı sərgim İtaliyanın Siciliya adasında keçirildi.

Mən monumentalçı rəssamam. Mozaikalar, pannolar, vitrajlar yaradıram. Moskvada yaşadığım illərdə Rəssamlar İttifaqının monumental incəsənət seksiyasının üzvü idim. Bakıda o vaxtkı M.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun rəssamlıq fakültəsini bitirdikdən sonra görkəmli sənətkar, xalq rəssamı Tahir Salahovun köməkliyi ilə Moskvaya köçdüm və dünya şöhrətli monumentalçı rəssam, rəngkar və heykəltaraş Zurab Tseretelinin briqadasında Moskva Olimpiadasının tərtibatında iştirak etdim.

- Mən əslən Bakının Qala kəndindənəm. Orada doğulub böyümüşəm. Adını daşıdığım babam Ələşrəf Qala kənd sovetinin sədri olub. Bu gün də kənd ağsaqqalları onu hörmətlə anır. Çünki babam xeyriyyəçi idi, kəndimizdə məktəb, hamam tikdirmişdi. Bir neçə il əvvəl Qala kəndindəki muzeydə fərdi sərgim təşkil edildi. Özü də mən həmin etnoqrafik muzeydə sərgisi keçirilən yeganə rəssamam. Bu isə təbii ki, çox qürurvericidir. Onu da deyim ki, mən əsasən silsilə rəsmlər işləyirəm. Misal üçün, Xəzər dənizinə düz 50 əsər həsr etmişəm. Həmin əsərləri bağ evimdə saxlayıram. Qala kəndinə isə 35 əsər həsr etmişəm. Elə sözügedən “Qədim Qala” adlı sərgimdə məhz həmin əsərlər nümayiş edilirdi.

Azərbaycanın üç azman rəssamı ilə şəxsən tanış olduğum üçün özümü xoşbəxt insan sanıram. Bunlar Səttar Bəhlulzadə, Toğrul Nərimanbəyov və Tahir Salahovdur. Qeyd etdiyiniz kimi, bu dahi şəxsiyyətlərin taleyimdə xüsusi rolu olub. Allah hər üçünə rəhmət etsin. Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbində təhsil alanda dərsə getmək əvəzinə, Səttar Bıhlulzadənin emalatxanasında oturub heyranlıqla onu dinləyirdim.

- 1966-67-ci illər idi. 19-20 yaşım olardı. O zaman iraqlı yazışı Səlim Adnan qonşuluğumuzda yaşayırdı. Bir gün mənə zəng vurub dedi ki, bu axşam bizə gəl, maraqlı qonaqlarımız olacaq. Gəlib gördüm ki, Səttar Bəhlulzadə ilə Toğrul Nərimanbəyov masa arxasında oturublar. Beləcə, tanış olduq. Həmin vaxtdan etibarən də kurs yoldaşım, sənətşünas Ziyadxan Əliyevlə birgə Səttar Bəhlulzadənin emalatxanasını ziyarət etməyə başladıq. Mən vətəni, təbiəti sevməyi böyük Səttardan öyrənmişəm. Onunla birgə  Şamxıya, Qubaya, Gürcüstanın Qardabani rayonuna səfər etmişik. O vaxtadək Bakıdan başqa heç yerdə olmamışdım. Qış aylarında Səttar Bəhlulzadə Əmircana getmirdi, bizə gəlirdi. Dişləri olmadığı üçün anam ona sıyıq bişirirdi. Səttar Bəhlulzadə auditoriyada mənə dərs deməsə də, əsl həyat dərsi verib, o, mənim ustadımdır. O, 1974-cü ildə dünyasını dəyişəndə mən çox ağladım, çünki onun böyüklüyünü, Azərbaycanımızın və bütövlükdə dünyanın necə azman bir sənətkar və geniş qəlbli insan itirdiyini dərk edirdim. Onu da deyim ki, o, sözün əsl mənasında xalqın rəssamı idi. Xalq onu sevirdi. Onunla küçədə gedəndə hamı dönüb bizə baxırdı, yaxınlaşıb ona olan sevgisini, hörmətini bəyan edirdi. Amma indi bəlkə 50 nəfər xalq rəssamı var, amma inanın ki, onların çoxunu tanımıram.

Özüm haqda danışmağı, özümü tərif etməyi xoşlamıram. Amma bir vətəndaş,  bir azərbaycanlı rəssam kimi xaricdə vətənimi tanıtmağa, öz sənətimlə Azərbaycanı yüksək səviyyədə təbliğ etməyə çalışıram.

- Doğrudur. 40 yaşımda Azərbaycanın Əməkdar Rəssamı fəxri adına layiq görülmüşəm. Amma bu Rəssamlar İttifaqının təqdimatı ilə olmayıb. Həmçinin “xalq rəssamı” fəxri adına layiq görülməyimdə də ittifaqın heç bir rolu olmayıb.

- Heç özüm də bilmirəm. Azərbaycada istedadlı rəssamlar çoxdur. Amma kiçik bir ölkədə həddən artıq çox rəssam, yaxud özünü rəssam hesab edən insan var. Hesab edirəm ki, bizim sənət bir az ucuzlaşıb.

- Ona görə də mən həmişə Azərbaycana gələndə daha çox rayonlara səfər edirəm, sadə insanlarla görüşlər keçirirəm, ekspress sərgilər təşkil edirəm, gənc rəssamlara ustad dərsləri verirəm, bir sözlə, xalqa yaxın olmağa çalışıram. İnanın ki, Azərbaycanın təbiəti İsveçrənin təbiətindən də gözəldir. Bizim dağlar, bulaqlar, şəlalələr... Qürbətdə vətənimin həsrətini çəkirəm. Qürbətdə olan yalnız cismimdir, ruhum isə hər zaman vətənimdədir...

- Ən yaddaqalan, əhəmiyyətli işlərimdən biri dünyaşöhrətli monumentalçı-rəssam Zurab Seretelinin rəhbərliyi altında “Gənclik Moda Mərkəzi”nə verdiyim tərtibat oldu. Bundan sonra artıq Moskvada yaşamağa qərar verdim. Evləndim. Həyat yoldaşım Regina Lvovna  milliyyətcə yəhudidir. 42 ildir ki, evliyik.

- Bəli. Regina xanım texniki sahə üzrə mütəxəssisdir, elmi dərəcəsi var, eyni zamanda gözəl musiqi duyumuna, vokal qabiliyyətinə malikdir. Skripkada klassik musiqi əsərləri ifa edir, oxuyur, şeir yazır. Bu yaxınlarda Bakıda şeirlər kitabı çapdan çıxdı, təqdimatını keçirdik. Mənim xanımım mələk kimi insandır. Görürsünüz, özü burda olmasa da, portretdən mənə baxır. O da mənim kimi gözəllik aşiqidir. Biz onunla demək olar, bütün dünyanı gəzmişik. Tez-tez Venesiyada oluruq. Orada çoxlu tanışımız, dostumuz var, bizi qonaq dəvət edirlər, özləri də Almaniyada bizim qonağımız olurlar.

- Bu bir qismətdir.

- Əlbəttə, dəfələrlə həm yığma sərgilərin iştirakçısı olmuşam, həm də fərdi sərgilərim təşkil edilib. Amma nədənsə Azərbaycanda heç bir sərgiyə dəvət olunmamışam.

- Xeyr, Azərbaycanda keçirilən yığma sərgilərin heç birinə dəvət olunmamışam.

- Qalereyalar satış üçün əsərləri götürür, 3-5 ay saxlayıb geri qaytarırlar. Bu günə qədər Azərbaycanda fəaliyyət göstərən qalereyalarda bircə əsərim belə satılmayıb. Heç cür anlaya bilmirəm ki, dünyanın, özəlliklə də Avropanın bir sıra ölkələrində əsərlərimə bu qədər tələbat olduğu halda (əsərlərim muzeyləri, tanınmış insanların şəxsi kolleksiyalarını, qalereyaları bəzəyir), nədən öz doğma vətənimdə yaradıcılığıma maraq göstərilmir. Bircə əsərimi su qiymətinə alıblar, amma nədənsə üzə çıxarmırlar, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyinin  zirzəmisində saxlayırlar. Halbuki, üç hissədən ibarət böyük əsərdir, adını Da “Ulu torpaq” qoymuşam. 5-6 il bundan əvvəl Bakıdakı Atatürk Mərkəzində təqdimat mərasimi də keçirilib. Mədəniyyət Nazirliyi tamamilə təsadüfən sözügedən əsəri çox ucuz qiymətə satın aldı, amma dediyim kimi, “yerimiz yoxdur”, - deyib sərgiləmirlər.

- İkinci Qarabağ müharibəsi başlayan kimi “Qarabağda Qələbə günü” adlı üç hissədən ibarət böyük panno işləməyə başladım. Müharibə yeni başlasa da, zəfər çalacağımıza zərrə qədər şübhəm yox idi. Elə vətənə bu dəfəki səfərimin məqsədi də bu panno ilə bağlıdır. Onu Müdafiə Nazirliyinə hədiyyə etmək üçün gəldim Azərbaycana. Həzi Aslanov adına Mərkəzi Zabitlər Evində yüksək səviyyəli tədbir təşkil olundu və həmin tədbirdə əsərimi nazirliyə təqdim etdim. Əsərim artıq Hərb Tarixi Muzeyinin eksponatları sırasındadır. Onu da deyim ki, tələbəlik illərində iki dəfə Şuşada olmuşam, 1972 və 1978-ci illərdə. O vaxtlar kasıb oğlan idim. Bahalı material almağa pulum yox idi. Bu üzdən karton üzərində yağlı boyalarla etüdlər edirdim. 50 il əvvəl çəkdiyim həmin Şuşa mənzərələrini indiyə kimi iş otağımda saxlayıram. Rəngləri bir az solmuşdu, yenilədim, sanki bu gün işlənib. Qarabağa həsr olunmuş albomum da yaxın vaxtlarda Bakıda işıq üzü görüb. Sözügedən albomda 44 Qarabağ mənzərəsi yer alıb. Haqqında danışdığım tələbəlik illərimin Şuşa mənzərələri də alboma daxil edilib. Əsərlərin tən yarısında yollar təsvir olunduğundan, albomumu “Qarabağa gedən 44 günlük yollar” adlandırmışam.

- Dualarımız qəbul olundu. Əslində biz 30 ildir o yolları gəlirik, sadəcə 44 gündə qət etdik. Həqiqətən çox gözəl əsər yaratmısınız. Mötəbər məkanları bəzəməyə layiq əsərdir və Hərb Tarixi Muzeyi məhz belə mötəbər məkandır.

- Azərbaycana həsr etdiyim əsərlərin çoxunu bura gətirməməyim səbəbsiz deyil. Düşünürəm ki, həmin əsərlərin, xüsusilə də Qarabağla bağlı olan tablolarımın xaricdə sərgilənməsi daha vacibdir. Heç vaxt unutmaram, 1987-ci ildə erməni əsilli rəssam “Mənim Qarabağım” adlı albom çap etdirdi. Bu mənə çox pis təsir etdi. Necə yəni, sənin Qarabağın? Qarabağ bizimdir, siz ermənilər ora sonradan köçürülmüsünüz. Amma o zamanlar bizi eşidən yox idi. Moskva ermənilərin əlində idi. Siyasətə varmaq istəmirəm, amma 30 il sonra Qarabağa ad olunmuş albom çap etdirməyimin əsas səbəbi Qarabağın Azərbaycan olduğunu dünyaya çatdırmaq idi.

- Biz zəfərimizə qovuşandan sonra Reza Deqati ilə birgə yenidən  Qarabağa səfər etmisiniz və dağıdılmış Ağdama 12 əsər ad etmisiniz. Bu əsərlər hələ ictimaiyyətə təqdim edilməyib.

- Mən həm Şuşada, həm də Ağdamda oldum. Çəkiliş qrupu ilə birgə Ağdamı ziyarət edən yeganə rəssamam. AzTv 70 illik yubileyimlə bağlı haqqımda sənədli film çəkirdi, elə Qarabağa səfərimiz də bununla bağlı idi. 6 nəfərdən ibarət çəkiliş qrupu ilə birgə Ağdamdan sonra Bərdəyə getdik, bir neçə gün orada qalıb, çəkiliş apardıq. Dəniz kənarında, bağ evimdə, bu mənzildə, emalatxanamda da çəkilişlər edildi. Amma aradan iki ay keçməsinə baxmayaraq, filmdən səs-soraq yoxdur. Soruşanda, deyirlər, vaxt yoxdur. Bu mənim qəlbimə toxundu, AzTv-nin rəhbəri Rövşən Məmmədova məktub yollayıb bildirdim ki, çox sağ olun, amma o film daha mənə lazım deyil. İncimişəm onlardan.

- Heç bir addım atmır. Nazirlikdən heç kəs mənimlə əlaqə saxlamayıb. Mədəniyyət Nazirliyi bu günədək mənim bircə sərgimi belə keçirməyib. 65 illik yubileyim ərəfəsində nazirliyə xəbər yolladım, səs çıxmadı. Amma Naxçıvanın Mədəniyyət Nazirliyi sağ olsun, gözəl bir yubiley tədbiri keçirdi mənim üçün.

- Bəli, ustadımın bir sözünü ömürlük qulağıma sırğa etmişəm. O deyərdi ki, bəzi azərbaycanlılar dil pəhləvanıdırlar, amma qanlarında azərbaycanlılıq yoxdur, bəziləri isə dildə mənim kimi zəifdirlər, amma vətəni canlarından artıq sevirlər. Vətəni unudanlara Çingiz Aytmatov yaxşı ad verib: manqurt! 1994-cü ildə Çingiz Aytmatov Lüksemburqda fərdi sərgimi təşkil etdi. O vaxtdan yazışmağa başladıq. Bu günə qədər onun məktublarını əziz xatirə kimi saxlayıram. Məktublarında məni özünün “ruh dostu” adlandırması xüsusilə qürurvericidir.

- Bunda heç bir sirr yoxdur. Dediyim kimi, xanımım milliyyətcə yəhudidir. 1995-ci ildə yəhudi vizası ilə Almaniyaya köçdük. 90-cı illərin Moskvasında yaşamaq çox çətin idi. Cinayətkarlığın səviyyəsi həddən artıq yüksək idi. Demək olar ki, başımızı götürüb Moskvadan qaçdıq.

- Deyə bilmərəm ki, hər şey yaxşıdır, amma hər şeyin pis olduğunu da deməyəcəyəm. Azərbaycan diasporunun fəaliyyətində müsbətə doğru irəliləyiş var. Bunu Avropada yaşayan azərbaycanlı fəallar da təsdiq edə bilər. Erməni diasporunun tarixi 1 əsrdən çoxdur, bizimkinin isə vur-tut 20-30 yaşı var. Təbii ki, uşaq böyüyənə, ayaq üstə duranadək dəfələrlə səndirləyir, xəstələnib sağalır. Bizim diaspor da eləcə. İllər keçdikcə böyüyür, olğunlaşır. Məni diasporun veteranı adlandırırlar. Hələ Moskvada yaşadığım illərdə “Bakı Cəmiyyəti” qurmuşduq. İndi isə Avropada “Azərbaycan Mədəniyyət Assosiasiyası” yaratmışıq. 43 nəfər üzvü var. Biz, Avropada yaşayan incəsənət adamları Azərbaycan mədəniyyətini yalnız müsbət yöndən təbliğ etməliyik. Əyər-əskiyimizi yalnız vətənimizdə müzakirə edib, onları aradan qaldırmaq üçün yollar axtarmalıyıq. Ən inkişaf etmiş ölkələrdə belə problemlər var, problemsiz cəmiyyət yoxdur. Amma bu problemlər həmin cəmiyyət daxilində həll olunmalıdır. Onsuz da ölkəmizə, xalqımıza münasibət birmənalı deyil. Desəm ki, Azərbaycan bütün dünyada tanınır, yalan olar, desəm ki, heç tanımırlar, bu da yalan olar.  Vətənimizi biz azərbaycanlılar tanıtmalıyıq. Hər sahədə, xüsusilə də mədəniyyət, incəsənət sahəsində.

- Sağ olun, inşallah Şuşada görüşərik.